Afvalscheiding in de historische binnenstad

Sinds 2016 werkt Spaarnelanden aan een nieuwe methode voor afval scheiden in Haarlem. Dit ‘Strategisch Plan Afvalscheiding’ (SPA) was een proces van doen en leren. Wijk na wijk werd ‘uitgerold’ en stap voor stap werden de inzichten steeds duidelijker over wat er voor een succesvolle overgang nodig is. Deze inzichten kwamen goed van pas bij de meest uitdagende wijk van Haarlem: de historische binnenstad. Marijke de Vries, projectmanager SPA bij Spaarnelanden, laat zien wat er ondanks de vele uitdagingen toch mogelijk is.

Lessen uit het Haarlemse

1. De oude stad is een multidimensionale kluwen

“Haarlem is een van de dichtst bebouwde steden van ons land met een hoge mate van stedelijkheid. In de wijken rondom het centrum lukte het nog wel om bij 30.000 huishoudens duocontainers neer te zetten. Maar in de oude stad, met meer dan 8.000 huishoudens, zijn de mogelijkheden er niet. Ga maar na, het wemelt hier van de historie, maar ook kademuren en kabels en leidingen onder de grond. Ook hechten we belang aan groen in de stad en houden we zoveel mogelijk rekening met smalle straatjes, stadsgezichten en monumenten. Toch heb je voor afvalscheiding meer containers nodig. Waar plaats je die? Er zijn weinig geschikte locaties.”

3. Zet de mens centraal

“Een van de aanpassingen in het concept was dan ook dat we toch weer meer containers plaatsten, waardoor we zowel grondstoffen als restafval dichtbij konden brengen. Dit betekende extra bovengrondse containers. Het gaat niet alleen om de ‘hardware’, de mensfactor is minstens zo belangrijk. Afval scheiden komt pas op gang als het een gewoonte wordt, als het gemakkelijker wordt. En dat heeft even tijd nodig. Daarom zetten we ook afvalcoaches in, die in de wijken werken aan bewustwording en ondersteunen bij onduidelijkheden of dingen die in de praktijk niet zo goed gaan. Dat werkt, aangevuld met campagnes. Niet alleen op abri’s en online, maar dicht bij de mensen zelf. Fysieke activatie noemen we dat.”

2. Leer van de eerste wijken

“Van elke wijk leer je, want elke wijk is weer anders. Bij de start van SPA spraken we af dat we het nieuwe concept eerst in drie wijken zouden testen. Deze eerste stap hebben we in 2018 goed geëvalueerd. Dat was heel leerzaam. Zo ontdekten we dat de meeste weerstand kwam door het plan om het aantal containers voor restafval te beperken, waardoor mensen vaak verder moesten lopen met hun vuilniszak. We leerden dat het beter is om bewoners eerst enthousiast te krijgen. Afval scheiden wordt dan eerder een goede gewoonte. En pas als dat steeds beter gaat, blijft er vanzelf minder restafval over. Een beter vertrekpunt om de discussie over de loopafstand naar restafvalcontainers te voeren.”

4. Objectieve toetsingsmomenten scheppen vertrouwen

“Sinds 2018 hanteren we ook plaatsingscriteria waaraan een plek moet voldoen voor een nieuwe container. We toetsen de concept-locatieplannen bij de gemeente en zoeken in een inspraakprocedure met bewoners naar alternatieven. Het definitieve plan wordt gepubliceerd en staat open voor bezwaar. Hoe groot het algemeen belang ook is, niet iedere bewoner juicht extra containers toe. Bewoners kunnen dan formeel bezwaar maken tegen een locatie. Aangedragen alternatieven worden dan nog eens beoordeeld door een onafhankelijke bezwarencommissie, die uiteindelijk aan het college van B&W adviseert.”

5. Geef inspraak extra aandacht

“Het is erg belangrijk om inwoners bij locatiekeuzes te betrekken. In de binnenstad voerden we open gesprekken met bewoners, hielden we enquêtes en gingen we samen door de buurt om locaties voor nieuwe containers te bekijken. Ook stelden we alternatieve methoden van inzameling voor. Bijvoorbeeld gft-rolemmers legen met een klein elektrisch voertuig. Op enkele plekken bleven de bezwaren overeind en wachten we nu eerst de verdere procedures af. Op andere plekken bleek er toch nog een aanpassing mogelijk.”

Marijke de Vries

6. Elk resultaat telt

“Inmiddels hebben we zo in de oude stad 90% van de plannen kunnen realiseren. We zijn blij met elke container die we hebben kunnen plaatsen. Want uit de data blijkt dat het werkt: elke extra container voor gescheiden afval zit zó vol. Voor de lastiger plekken overwegen we nu alternatieven. Ook blijven we in gesprek met bewoners en ondersteunen we ze bij initiatieven om bijvoorbeeld thuis te composteren en aan de slag te gaan met wormenhotels. Niet als vervanging van de huidige containers, maar als extra ondersteuning.”

“We werken heel natuurlijk samen”

Peter Tobben

programmamanager voor SPA, gemeente Haarlem

Alles uit de kast om

dichter bij de mensen te komen

Haarlemmers worden steeds enthousiaster over afvalscheiding, zo blijkt uit de data. De hoeveelheden mooi gescheiden grondstoffen nemen nog steeds toe. Communicatie is een van de sleutels tot meer succes gebleken. Maar niet op de traditionele manier…

Dit artikel heeft raakvlakken met de volgende VN Duurzame Ontwikkelingsdoelen:

Meer weten over onze impact? Op onze website lichten we dit verder toe.