Earth Overshoot Day is elk jaar vroeger
Elk jaar wordt berekend wanneer we wereldwijd alle grondstoffen hebben gebruikt die de aarde jaarlijks kan produceren. Dit jaar viel deze dag op 22 augustus. Dat is drie weken later dan in 2019; een gevolg van het coronavirus. De mensheid had dus een iets minder grote ecologische voetafdruk. En dat is geen goed nieuws omdat we een ramp nodig hadden om onze ecologische voetafdruk te verkleinen. Volgens wetenschappers hebben we zo’n 1,6 keer de aarde nodig om aan alle vraag naar grondstoffen te kunnen voldoen. Deze overconsumptie wordt uiteindelijk destructief voor onze samenleving. En is voor ons genoeg reden om elke dag te werken aan de circulaire economie: het optimaal terugwinnen van grondstoffen én zo goed mogelijke toepassen ervan. Dat begint bij de scheiding van afval bij huishoudens, instellingen, bedrijven en andere organisaties.
Ik nodig u uit voor het verhaal hieronder, dat grotendeels ook is opgenomen in ons jaarverslag . Robert Oosting en ik werden hiervoor geïnterviewd over onze inzamelings- en afvalscheidingsaanpak.
Jeroen Schörn, unitmanager Afval en Grondstoffen
In het oog van de orkaan. Zo voelt het soms voor Jeroen Schörn, unitmanager Afval en Grondstoffen. Vanuit het hoofdkantoor - het oog - beziet hij in relatieve rust de ontwikkelingen rond de intensieve inzamelingsoperatie van Spaarnelanden, én de aanzwellende hectiek in en rondom de circulaire economie. “Als je alleen al nadenkt over onze inzet voor afvalscheiding in Haarlem en Zandvoort, en hoe dat aansluit bij de veel bredere maatschappelijke inzet voor de circulaire economie... Dat is echt enorm. Alles lijkt in beweging en wij zitten daar middenin.”
Directeur Robert Oosting is bij het interview aangeschoven en grijpt de orkaanmetafoor aan: “Al die inspanningen, die energie, kun je je het beste voorstellen alsof er allerlei windhozen, stormen en orkanen om en in elkaar woeden. En ja, die draaien ook wel eens tegen elkaar in, en botsen. Dat geeft niet, want er gebeurt gewoon heel veel. Er zijn veel mensen met goede initiatieven. En daar komen goede dingen uit. Al zou het nog wel sneller kunnen.” Afvalscheiding groeit snel Voor Spaarnelanden begint de totstandkoming van de circulaire economie bij het maximaal terugwinnen van grondstoffen uit Haarlem en Zandvoort. Feitelijk draait het hier om de aloude kernactiviteit van de onderneming: afvalinzameling en het leefbaar houden van de openbare ruimte. De term ‘terugwinnen van grondstoffen’ maakt zichtbaar welke transitie het werk en daarmee de onderneming in de afgelopen jaren heeft doorgemaakt: van afval naar grondstoffen. Wat Schörn betreft, is in Haarlem in 2019 een megaprestatie neergezet. “In anderhalf jaar tijd zijn we van een afvalscheidingspercentage van 40% naar 49% gegaan. Natuurlijk zijn we daar trots op en het is zeker ook de verdienste van de gemeente Haarlem. Overigens zijn het natuurlijk de inwoners van Haarlem die het doen. Zij zijn het die in hun huis het afval gescheiden houden.”
Schörn is optimistisch dat ook in hoogbouw goede resultaten kunnen worden geboekt. In vergelijkbare steden blijft hoogbouw qua scheidingspercentage meestal ver achter, of is soms zelfs opgegeven. “Het is niet uit te drukken in harde cijfers, maar onze eerste analyses van het ingezamelde afval wijzen erop dat relatief veel bewoners van hoogbouw zeer bereid of gemotiveerd zijn om hun afval te scheiden.” Volgens Schörn is dit mede te danken aan het feit dat hoogbouw direct in 2017 is meegenomen bij de uitvoering van het SPA (Strategisch Plan Afvalscheiding) in Haarlem, vooral aan de hand van proeven. “We deelden vervolgens onze ervaringen in de wijkraden waarmee wij, samen met de gemeente, intensief contact hebben. Dit overleg is heel belangrijk, enerzijds voor het draagvlak, anderzijds omdat we goed willen aansluiten bij de wensen, en vooral de mogelijkheden van inwoners. Bewoners van hoogbouw hebben nu eenmaal weinig ruimte en dat betekent dat de afvalcontainers in de openbare ruimte staan, op grotere afstand van de keuken. We vragen dus iets meer van bewoners, maar we proberen het vervolgens zo makkelijk mogelijk te maken. Het lijkt erop dat we daar bij de proeven in zijn geslaagd, al kan het natuurlijk altijd beter.”
“In korte tijd ging Haarlem van 40% naar 49% afvalscheiding”
Denken in ketens van grondstoffen Behalve naar de inzameling kijkt Jeroen Schörn met zijn mensen steeds nadrukkelijker naar mogelijkheden om afval zo goed mogelijk te verwerken. “Kosten zijn dan belangrijk, maar we willen ook zeker weten dat onze stromen goed terecht komen. Zo hebben we meer dan eens een lucratieve verwerkingsoptie afgeslagen omdat afnemers niet duidelijk konden maken wat er met ons afval gebeurt. In 2019 maakten we dat nog mee met een partij die onze ingezamelde telefoons en andere elektronica wilde hebben. Maar omdat ze – ook na veel navraag - niet transparant konden aangeven waar deze stroom terecht zou komen, hebben we hun aanbod afgeslagen.” Spaarnelanden ontwikkelt daarbij een steeds sterkere focus op de circulaire economie. Volgens Schörn past dat volledig in de doelstellingen van de aandeelhoudende gemeenten Haarlem en Zandvoort. “We werken eraan om een beter beeld te krijgen van de grondstoffenmarkt. Welke stromen hebben we, in welke kwaliteit en omvang? En waar kunnen we die het beste weer toepassen, of laten toepassen? Kan er energie mee worden opgewekt of kunnen er nieuwe, hoogwaardige producten van worden gemaakt?
“Dat gaat nu hard hoor, die circulaire economie. En we nemen telkens nieuwe initiatieven om waardevolle stromen terug te winnen, zoals met de Circulaire Koplopers Horeca, waarmee we bijvoorbeeld swill (keukenafval) gaan ophalen op tijden dat het de klanten past.” Juist omwille van hoogwaardige, waardevolle toepassing van stromen is Spaarnelanden voorstander van bronscheiding, dus afvalscheiding door bewoners zelf en bij bedrijven. Maar is nascheiding niet veel makkelijker voor de mens? Dan wordt het afval gemengd ingezameld en pas later machinaal gescheiden. “Nascheiding zou wellicht gemakkelijker zijn maar het is maar de vraag of het goedkoper is”, stelt Oosting. “Bronscheiding is beter voor de kwaliteit van de grondstoffen. Veel afnemers, zoals plasticproducenten, willen schone materialen. Daar hebben ze meer geld voor over. Bronscheiding heeft bovendien als voordeel dat mensen met eigen ogen zien hoeveel plastic, papier, glas en blik ze weggooien. En pas dan kun je het gaan hebben over ander inkoopgedrag. Bovendien vinden we het in Nederland nu de normaalste zaak om afval aan de bron te scheiden. Met name de jeugd weet niet beter; doodzonde om dat te verliezen.”
Bronscheiding maakt mensen ervan bewust dat ze grondstoffen weggooien.
Nu nog lef hebben Oosting trekt deze gedachte graag door naar zijn ideeën over de ultieme circulaire economie: “Je zou een plaats als Haarlem of Zandvoort kunnen zien als een enorme voorraad aan grondstoffen. Alles wat er binnenkomt, moet er ook weer uit. En kan er ook weer in terug. Samen met onze opdrachtgevers kijken we daarom naar het creëren van een grondstoffenhub. Alle grondstoffen die uit de stad komen, worden daar verzameld, geregistreerd, en weer teruggeleid naar de stad.”
"Misschien kunnen onze gemeenten met deze grondstoffenhub zelfs min of meer zelfvoorzienend worden. Of dat toekomstmuziek is? Misschien. En helaas zijn er altijd wel argumenten te bedenken om zo'n initiatief te negeren of te torpederen. Maar deskundigen geloven erin. Dus waarom zouden we er niet mee starten? We hebben de expertise in huis, we hebben de techniek, we hebben de ruimte, we hebben de faciliteiten. We kunnen voor een leefbare toekomst gaan, maar je hebt lef nodig. De lef om ergens aan te beginnen zonder dat je weet hoe die toekomst eruit zal zien, en hoe we daar moeten komen.”
REAGEREN? Mail Jeroen Schörn, jeroen.schorn@spaarnelanden.nl