Bevinden? Of bewegen?

In deze editie staat het thema ‘governance’ centraal. Het is de context bij uitstek om mijn licht te laten schijnen over de rol en betekenis van een overheidsonderneming, zoals Spaarnelanden dat is. Daarvoor introduceer ik aan u de driehoek Overheid-Burgers-Markt. En mijn vraag is: bevindt óf beweegt de overheidsonderneming zich in het midden daarvan? Ik zal u snel onze visie hierop geven.

De drie hoofdactoren van de driehoek zijn zelf volop op zoek naar hun rol, positie en gedrag, dit tegen de achtergrond van de snel veranderende samenleving, alsmede de actualiteit van zaken als de circulaire economie, klimaatadaptatie en burgerparticipatie. Kort gezegd: ze zijn volop in beweging. Het kan daarom niet zo zijn dat een overheidsonderneming (als Spaarnelanden) niet mee, of vooruit beweegt. Het zou van slecht ondernemingsbestuur getuigen als wij ons beperkten tot sec ‘bevinden'. Dan staan we stil en stilstand betekent achteruit gaan.

Er is een tweede, wellicht zelfs belangrijkere reden voor Spaarnelanden om meer te willen dan slechts een uitvoerende operatie te zijn, die hier en daar wat faciliteert. Die bestaat er uit dat wij onze rol vorm en inhoud geven door talloze relaties te onderhouden, te faciliteren, tot stand te brengen en te transformeren. Wij verbinden overheden, markten en burgers. Zo maken wij aan de hand van bestaande en nieuwe samenwerkingsverbanden beleid en ambities concreet. Of anders gezegd: we brengen deze in uitvoering. Hieronder schets ik hoe wij dat doen.

In de haarvaten van de samenleving Als overheidsonderneming voeren wij publieke opdrachten uit. Terwijl we dat doen, komen we elke dag heel dicht bij inwoners. In elke straat werken we in én aan hun leefomgeving. Zo zijn we altijd in de buurt; zichtbaar, aanspreekbaar en bereikbaar. We zitten op die manier in de haarvaten van de samenleving. We ervaren dat inwoners graag meedenken en invloed willen hebben op hoe hun leefomgeving eruitziet. Daarin ligt een prachtige kans voor participatie en het bereiken van verandering.

Door regie te nemen in nieuwe samenwerkingsvormen met inwoners die zich als vrijwilliger inzetten, benutten we deze kansen. Inwoners die participeren als adoptanten van grondstoffencontainers, ontfermen zich niet alleen over waardevolle assets, maar stimuleren en motiveren de buurt om bij te dragen aan afvalscheiding en daarmee aan een circulaire maatschappij. Buurtacties, waarbij we samen met inwoners stimuleren dat er geveltuintjes komen in versteende omgevingen, dragen bij aan klimaatadaptatie. Inwoners die we faciliteren en stimuleren tot het verzorgen van boomspiegels, worden ambassadeurs van bomen en dragen bij aan een leefomgeving waar we allen blij van worden. Jonge kinderen laten zich spelenderwijs betrekken bij de problematiek van zwerfafval en plastic op straat. En we verbinden hogescholen én beleidsmakers via triple helix projecten.

Tussen markt en overheid Via een overheidsonderneming worden publieke taken ‘op afstand’ gezet. Zo zijn ook wij een tijd terug via verzelfstandiging tussen de overheid en de vrije markt in gepositioneerd. Het idee daarvan is dat we het beste van die twee werelden verenigen. En dat is ook zo. Enerzijds zijn we ondernemend: we streven naar een bedrijfsmatige, efficiënte werkwijze en naar continuïteit van onze bedrijfsvoering. Anderzijds richten we ons niet op winst, wel op kosten die we maatschappelijk aanvaardbaar houden.

Het idee van de vereniging-van-de-twee-werelden heeft een nieuwe dimensie gekregen. Een overheidsonderneming is bij uitstek in staat om regisseur te zijn in het leggen van een praktische verbinding tussen het beleid dat de overheid maakt en de kansen die de markt zoekt met nieuwe, duurzame verdienmodellen. Innovatie en nieuwe samenwerkingsvormen zijn daarin cruciaal. Neem onze pilots op het gebied van vulgraadmeting van containers, het afvalklepje in ondergrondse containers, de circulaire strandopgang, de vogelnestjes en bijenkorven achterop verkeersborden, het gft-afvalbakje voor in de keuken, vochtsensoren voor bomen en het elektrische autodelen in warme kring; het zijn alle kleinere of grotere voorbeelden van innovaties die geheel of gedeeltelijk met de markt zijn ontwikkeld en zullen leiden tot nieuwe duurzame producten en verdienmodellen. Zo creëren we duurzame waarde. Al of niet met een regierol vanuit de overheidsonderneming.

Vertrouwen in de overheid Een overheidsonderneming kan zijn rol pakken in het opnieuw verbinden van de actoren in de genoemde driehoek. Door te stimuleren, te faciliteren en te organiseren kan zij betekenisvol zijn in duurzame waardecreatie en de motor zijn van het realiseren en zichtbaar maken van resultaten die voortkomen uit het beleid van de overheid. Dat schept maatschappelijke borging en geeft vertrouwen, voor burgers, voor de markt, als ook in de overheid.